Poczucie własnej wartości, samoocena, samoakceptacja – pojęcia często stosowane zamiennie, mimo że nie oznaczają tego samego.
Od czego zależy poczucie własnej wartości, jak uwierzyć w siebie i czy da się podnieść swoją samoocenę?
Chcemy siebie lubić, szanować i doceniać. Często jednak okazuje się to trudne do osiągnięcia. Część ludzi od urodzenia cieszy się wysokim poziomem powyższych cech, podczas gdy kolejna część wkłada w ich pielęgnowanie bardzo dużo czasu i energii.
Samoocena
W psychologii, samoocena to podstawowy element składowy poczucia własnej wartości. Stanowi podstawę wiedzy o samym sobie. Określana jest jako wartość i ocena, którą nadajemy swoim własnym, specyficznym cechom osobistym. Każdy człowiek poddaje własnej ocenie:
· właściwości fizyczne – wygląd, sylwetkę, stan zdrowia,
· osobowość – zdolności twórcze, dojrzałość emocjonalną, poziom motywacji,
· relacje z innymi ludźmi – miejsce w rodzinie, atrakcyjność dla innych.
Samoocena jest uważana za efekt porównywania swojej wersji realnej (tak zwanego ja realnego) do wersji idealnej (ja idealnego) lub też do innych ludzi.
Odpowiedniki terminów w języku codziennym:
samoocena negatywna = poczucie niższości
pozytywna samoocena = pewność siebie
Na poziom i stan samooceny człowieka najbardziej wpływają:
· dotychczasowe rezultaty podejmowanych przez niego działań, czyli powodzenia i niepowodzenia życiowe,
· a także standardy do których dąży, porównując się z nimi. (ideały, wzorce osobowe – idole, autorytety, jak również oczekiwania innych osób – np.: rodziców czy nauczycieli, wobec nas)
Nasze życiowe sukcesy i obraz w oczach innych stanowią główne kryteria, według których oceniamy siebie i własne doznania. Mają one decydujący wpływ na naszą samoocenę i na to czy rezultaty naszych działań zostaną uznane za sukcesy czy porażki. Osoby borykające się z niskim poczuciem własnej wartości często cierpią z powodu nieadekwatnie zaniżonej samooceny – trudno im siebie zaakceptować i uwierzyć w siebie. Niesie to za sobą różne konsekwencje życiowe – rezygnowanie z możliwości, ambicji, poczucie wypalenia czy poczucie niedoskonałości.
Wysoka samoocena nie musi oznaczać wysokiego poziomu poczucia własnej wartości. Gdy ktoś ocenia siebie zbyt wysoko w porównaniu do stanu realnego czy w
porównaniu do innych ludzi, może być formą ukrycia niskiego poczucia własnej wartości. Tak zdarza się u osób, które bardzo obawiają się oceny swojej osoby przez innych ludzi.
Samoakceptacja
Samoakceptacja to pozytywna postawa człowieka wobec siebie. Składa się na nią:
· ocena swojej osoby
· oraz emocje jakie człowiek żywi do siebie.
W najprostszy sposób, samoakceptację określa się jako lubienie siebie samego. Osoby lubiące i akceptujące siebie najczęściej cechują się też pozytywną postawą wobec innych ludzi.
Samoakceptacja, mimo że jest bardzo ważna, często jest trudna do osiągnięcia i stanowi obszar ciężkiej pracy dla wielu z nas. Dlaczego tak jest?
Na samoakceptację wpływa wiele czynników, a jej budowa i utrzymanie trwają od urodzenia. Podstawę posiadania umiejętności akceptowania siebie takimi jakimi jesteśmy stanowią:
· sposób, w jaki dziecko jest przyjmowane przez rodziców zaraz po urodzeniu,
· emocje jakie w nich wzbudza
· reakcje rodziców na dziecięce potrzeby
Dalsze doświadczenia na drodze rozwoju również mają znaczenie:
· środowisko w jakim wzrastamy, jeśli jest tolerancyjne i przyjmujące, umożliwia wykształcenie dobrego i troskliwego stosunku do samego siebie.
· Doświadczenie odrzucenia czy wykluczenia, na różnych etapach życia i od różnych ludzi, może okazać się czynnikiem, który zaważy nie tylko na jednej relacji, ale również na tym, jak czujemy się w otoczeniu innych ludzi, a także jak traktujemy siebie.
Poczucie własnej wartości
Poczucie własnej wartości to połączenie poczucia własnej godności, szacunku wobec siebie oraz pewności siebie. Wpływają one na efekty i skuteczność naszych działań.
Bardzo ważnymi aspektami poczucia własnej wartości są:
· samoskuteczność czyli poczucie posiadania umiejętności radzenia sobie z wyzwaniami życia oraz zaufanie do własnych możliwości. Przykładem może być zdolność do racjonalnego myślenia czy podejmowanie decyzji umożliwiających przystosowanie się do różnych zmian;
· poczucie szacunku do siebie
· oraz postrzeganie siebie jako człowieka godnego życiowego sukcesu i szczęścia.
Jak uwierzyć w siebie?
Wartość człowieka odczuwana jest na wielu płaszczyznach, dlatego warto dbać o swoje życie psychiczne aby łatwiej było uwierzyć w siebie. Istnieją obszary psychiczne, które można pielęgnować i rozwijać, by w ten sposób podnieść poziom poczucia własnej wartości.
1. Poszerzaj samoświadomość
Poszerzanie samoświadomości czyli poznawanie siebie, swoich reakcji, wartości, uczuć i emocji ma kluczowy wpływ na kształtowanie poczucia własnej wartości. Osiąganie dojrzałego poziomu rozwoju samoświadomości to proces, który pozwala na rozwój i prowadzenie świadomego i szczęśliwego życia. Polega on na uważnej obserwacji siebie, próbach zrozumienia co nami kieruje, jakie emocje w nas się budzą i jakie wartości są dla nas ważne. Zadawanie sobie pytań – “dlaczego postępuję w taki, a nie inny sposób?” “Jakie uczucia to we mnie wzbudza?” “Co mną kieruje i czy jest to dla mnie dobre?” “Czy moje decyzje i działania są motywowane moimi potrzebami czy potrzebami innych ludzi?” Im lepiej znamy samych siebie, tym łatwiej odnaleźć te cechy, które są dla nas wartościowe. Samoświadomość pozwala odnaleźć nie tylko źródła frustracji i cierpienia, ale także radości i spełnienia w życiu. Dzięki samoświadomości znamy i poznajemy swoje mocne strony, a to jest podstawą do zaakceptowania siebie. Dzięki znajomości swoich ograniczeń i słabości uczymy się akceptować siebie w sposób dojrzały, jako osobę, która ma prawo też do popełniania błędów i przyzwolenie na niedoskonałość.
2. Rozwijaj i pielęgnuj samoakceptację
Z samoświadomością ścisły związek ma samoakceptacja, która jest kolejną składową poczucia własnej wartości. Dzięki niej jednostka lubi samą siebie, jest autentyczna w myśleniu, odczuwaniu i zachowaniu, jest w stanie dostrzegać swoje uczucia i zachowania jako prawo do bycia sobą. Pełna i dojrzała samoakceptacja obejmuje też sferę własnych niedoskonałości i lubienia siebie mimo swoich słabości.
Pierwsze doświadczenia związane z samoakceptacją mają zwykle miejsce w domu rodzinnym, poprzez obserwację poziomu samoakceptacji rodziców i opiekunów. Rodzina, dom, szkoła, kultura, rówieśnicy i media to czynniki mające ogromny wpływ na lubienie siebie. W obliczu wielu wymagań kulturowych, trendów i mediów, coraz trudniej jest utrzymać swój obraz jako stabilny i pozytywny. Podnoszenie samoakceptacji jest możliwe dzięki edukacji i wiedzy, że kanony piękna i obrazy prezentowane publicznie nie są zazwyczaj realne. Pielęgnowanie lubienia siebie odbywa się poprzez rozwijanie czułości i empatii kierowanej w swoją stronę, docenianie swoich wysiłków, dbanie o swoje ciało i umysł. Samoakceptacja wypływa z dobrych relacji i jest również istotnym czynnikiem tworzenia ich. Jest bowiem warunkiem akceptowania innych ludzi. Człowiek, który akceptuje siebie nie przejawia lęku i obaw przed respektowaniem praw innych osób. Dla osób z wysokim poziomem samoakceptacji, obdarzanie szacunkiem innych nie powoduje poczucia bycia mniej wartościowymi.
3. Bierz odpowiedzialność za własne życie
Poczucie posiadania kontroli nad własnym życiem oraz świadomość tego, że najważniejsze w nim rzeczy i decyzje zależą od nas samych, umożliwiają prowadzenie życia w taki sposób, jakiego chcemy i jaki nam odpowiada. Uświadamianie sobie własnej podmiotowości i sprawczości daje siłę i umiejętności do realizacji własnych pragnień, wyborów, wartości, decyzji i działań. Branie odpowiedzialności za swoje życie jest również drogą do odkrycia i określenia co jest dla człowieka jako jednostki ważne – w ten
sposób, ma możliwość traktowania siebie samego “na poważnie”, jako kogoś istotnego i liczącego się.
4. Wyznaczaj życiowe cele
Dzięki posiadanej samoświadomości i poczuciu odpowiedzialności, mamy zdolność do wyznaczania sobie życiowych celów. Dążenie do ich realizacji, świadome wybory i zgodność z systemem osobistych wartości rozwijają w człowieku poczucie bycia zdolnym do prowadzenia dobrego i satysfakcjonującego życia. Poczucie, że nasze życie ma cel i jesteśmy na drodze do jego osiągania, jest niezwykłą siła motywującą nie tylko ze względu na same efekty końcowe, ale także na świadomości bycia osobą zdolną i rozwijającą się. Gdy podejmowanie życiowych decyzji jest oparte na znajomości siebie – cele życiowe są odpowiednie do naszych możliwości. Mimo, że osiąganie ich wymaga często wewnętrznej dyscypliny, to daje wyraźne pozytywne skutki w postaci wzmocnienia poczucia własnej wartości. Posiadając, wyznaczając i osiągając swoje cele, bardziej wierzymy w swoje możliwości i postrzegamy siebie jako ludzi wartościowych i kompetentnych.
5. Bądź autentyczny i samoasertywny
Dążąc do realizacji swoich celów i wartości, stajemy się ludźmi autentycznymi, prawdziwymi i żyjącymi w zgodzie ze swoimi potrzebami. Taka postawa określana jest jako samoasertywność. Samoasertywność i autentyczność pozwalają dokonywać adekwatnego i szczerego wyrażania siebie – własnych pragnień, uczuć, wartości i wyznawanych przekonań. Przeciwieństwem samoasertywności jest poddanie się nieśmiałości. Nieśmiałość wiąże się z tendencją do ciągłego ukrywania swego prawdziwego ja, z lęku przed oceną czy niepowodzeniem. Z pielęgnowania swojej autentyczności wyrasta wiara w siebie i swoje potrzeby. Uznanie swoich potrzeb i szanowanie własnych wartości pozwala na wiarę w to, że są one istotnym elementem naszego życia, wartym okazywania i szacunku. Samoasertywność pozwala nie tylko wyrażać swoje zdanie, ale również uznawać zdanie innych.
6. Dbaj o spójność działań i przekonań
Tym, co podtrzymuje poczucie własnej wartości jest integralność człowieka. Oznacza ona spójność przekonań, uczuć i zachowań jednostki. Życie w niezgodzie z wartościami może doprowadzić do tego, że podejmowane działania i stawiane sobie cele nie będą satysfakcjonujące, w pełni autentyczne i rozwojowe, będą za to źródłem frustracji, zmęczenia i niskiej motywacji. W takich sytuacjach warto zastanowić się nad tym, co właściwie jest w życiu dla nas istotne i jakie są drogi do osiągania tego co ważne. Życie w zgodzie z samym sobą i z przyjętymi wartościami czy ideami, pozwala na doświadczanie wątpliwości i niezdecydowania. Jednak zachowując wewnętrzną integralność, wątpliwości nie zatrzymują jednostki, tylko są formą drogowskazu. Człowiek wewnętrznie i zewnętrznie zgodny czyli zintegrowany, żyje w poczuciu, że jest człowiekiem godnym szacunku wobec siebie samego ale też w oczach innych ludzi.
Poczucie własnej wartości: ćwiczenia zwiększające samoocenę (rozwojdopotegi.pl)